W pracy dokonano przeglądu wiedzy z zakresu kategoryzacji i struktury zjawisk emocjonalnych. Przedstawiono przykłady klasyfikacji emocji zaproponowane przez czołowych badaczy emocji w kraju i za granicą.
Przedstawione przykłady definicji emocji wskazują na dużą niespójność w taksonomii. Jedni autorzy opisują je odwołując się do zmian fizjologicznych, inni – jako subiektywne odczucia, doświadczane w sytuacjach je wyzwalających. Trudność zdefiniowania procesów emocjonalnych wynika stąd, że emocje przeważnie są integralnie związane z innymi przeżyciami i rzadko występują samodzielnie.
Cechy emocji
Znajomość poszczególnych cech emocji ułatwia ich opis. Emocje dla przeżywającego je podmiotu są dodatnie lub ujemne. Różnią się więc znakiem [2]. W przypadku emocji dodatnich, np. radości, jednostka zazwyczaj skłania się do podtrzymywania stanu emocjonalnego. Natomiast emocje ujemne, np. lęk, budzą na ogół potrzebę przerwania ich kontynuacji. Emocje cechują się różną siłą, czyli natężeniem.
Według Reykowskiego [19], siłę procesu emocjonalnego można określić jako natężenie tendencji do wykonania reakcji odpowiadającej danej emocji. Siła jest tym większa, im większe przeszkody wewnętrzne lub zewnętrzne muszą się pojawiać, aby powstrzymać występowanie reakcji emocjonalnej. Emocje o dużej sile wybiórczo obniżają percepcję, jak i upośledzają inne procesy poznawcze, np. upośledzają swobodne i logiczne myślenie. Różny bywa okres utrzymywania się emocji, czyli ich trwałość.
fot. panthermedia
Na podstawie podstawowych cech emocji, jak natężenie i trwałość wyróżniono:
- nastroje – stany emocjonalne o nieznacznym natężeniu i długim okresie trwania;
- wzruszenia – stany emocjonalne charakteryzujące się nagłym początkiem i krótkim czasem trwania;
- afekty – silne wzruszenia, stany fizjologiczne charakteryzujące się nagłym początkiem, znacznym natężeniem, wyraźnymi objawami wegetatywnymi, krótkim czasem trwania oraz znużeniem po ustąpieniu afektu [2].
Różnice siły motywacyjnej wyraża cecha zwana głębokością emocji. Emocje głębokie skłaniają do długotrwałego działania w określonym kierunku. Typowym ich przykładem są emocje związane z ideami nadwartościowymi [2].
Do cech emocji zalicza się również ekspresję i przedmiot emocji. Ekspresja emocji (encoding) jest zewnętrznym wyrazem stanu emocjonalnego i przejawia się w mimice, gestach i manifestacji fizjologicznej. Biorąc pod uwagę, że emocja wyraża stosunek do kogoś lub czegoś, wskazanie przedmiotu emocji zwykle nie należy do trudnych zadań.
Autor/autorzy opracowania:
- dr n.med. Katarzyna Kucharska-Pietura
Źródło tekstu:
- Arnold M.B.: In defence of Arnold’s theory of emotion. Psychological Bulletin 1968, 70, 283–284.
2. Bilikiewicz A.: Psychiatria dla studentów medycyny. PZWL, Warszawa 1998, 80.
3. Buck R.: Prime theory: an integrated view of motivation and emotion. Psychological Review 1985, 92, 389–413.
4. Cannon W.B.: The James-Lange theory of emotions: a critical examination and an alternative theory. American Journal of Psychology 1927, 39, 106–124.
5. Davidson R.J., Fox N. A.: Asymmetrical brain activity discriminates between positive versus negative affective stimuli in human infants. Science 1982, 218, 1235–1237.
6. Ekman P., Friesen W.V.: Felt, false, and miserable smiles. Journal of Nonverbal Behavior 1982, 6, 238–251.
7. Ekman P.: Wszystkie emocje są podstawowe. [w:] Ekman P., Davidson J.R. (red.): Natura emocji. GWP, Gdańsk 1998, 23.
8. Ekman P.: Nastroje, emocje, cechy. [w:] Ekman P., Davidson J.R. (red.): Natura emocji. GWP, Gdańsk 1998, 55.
9. Grzywa A.: Tendencyjność myślenia. Wydawnictwo „Delfin”, Lublin 1995, 49.
10. Izard C.: The face of emotion. Appleton-Century-Crofts, New York 1971, 207.
11. Korzeniowski L., Pużyński S.: Encyklopedyczny słownik psychiatrii. PZWL, Warszawa 1986, 144.
12. LeDoux J.E.: Mózg emocjonalny. Media Rodzina, Poznań 2000, 25.
13. Mazurkiewicz J.: Zarys fizjologicznej teorii uczuć, II. PZWL, Warszawa 1930, 4.
14. Mazurkiewicz J.: Wstęp do psychofizjologii normalnej, I. Ewolucja aktywności korowo-psychicznej. PZWL, Warszawa 1950, 31.
15. Monieta A.: Analiza niektórych uczuć wyższych u chorych na schizofrenię w badaniach techniką dyferencjału semantycznego. Psychiatria Polska 1980, 14, 137–143.
16. Papez J.W.: A proposed mechanism of emotion. Archives of Neurological Psychiatry 1937, 38, 725–743.
17. Plutchik R.: The role of muscular tension in maladjustment. Journal of General Psychology 1954, 50, 45–62.
18. Plutchik R.: What is an emotion? The Journal of Psychology 1965, 61, 295–303.
19. Reykowski J.: Eksperymentalna psychologia emocji. KiW, Warszawa 1974, 14.
20. Schweder R.: „Nie jesteś chory, tylko się zakochałeś”– emocja jako system interpretacji. [w:] Ekman P., Davidson J.R. (red.): Natura emocji. GWP, Gdańsk 1998, 42.
21. Tomkins S.S., McCarter R.: What and where are the primary affects? Some evidence for a theory. Perceptual and Motor Skills 1964, 18, 119–158.
22. Watson J.B.: Behaviorism. Norton, New York 1924, 10.